Onderzoekscentrum voor mystiek en spiritualiteit
Zoek in de site...

Intellectuele biografie Titus Brandsma

Een intellectuele biografie

Inigo Bocken werkt momenteel aan een intellectuele biografie van Titus Brandsma, hierin wordt nuance aangebracht in het beeld dat we kennen van Titus Brandsma. Titus is meer dan de heldhaftige strijder tegen de nationaal-socialistische bezettingsmacht, die bekend staat wegens zijn soevereine houding in de concentratiekampen waarin zijn leven ten einde kwam.

Zo is er aandacht voor de rol van Brandsma als hoogleraar filosofie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en als publiek geëngageerde intellectueel. Vast staat dat Brandsma vooral in de jaren 30 tot aan zijn dood een belangrijke publieke rol speelde, iets dat volgens Bocken alleen maar mogelijk was voor zover hij ook kon bogen op een intellectuele of wetenschappelijke autoriteit. In de intellectuele biografie volgt hij dan ook Brandsma’s betekenis als intellectueel en wetenschapper nauwkeurig en proberen dit te begrijpen tegen de achtergrond van zijn eigen geestelijke en intellectuele roeping.

Katholieke Emancipatie
Titus Brandsma voelde zich verbonden met de Katholieke Vernieuwing die in de eerste decennia van de 20ste eeuw in verschillende Europese landen opkwam. In brede intellectuele en artistieke kringen leefde het besef dat een vernieuwing van het katholieke denken dé geëigende weg zou zijn om te beantwoorden aan het crisisbesef dat in Europa leefde al vanaf de eeuwwisseling.

In Nederland kan de Katholieke Emancipatie zeker als een vernieuwingsbeweging gezien worden op zoek naar zoiets als een katholieke moderniteit. Opgewassen zijn tegen uitwassen van liberalisme, positivisme en kapitalisme en die als een nieuwe culturele horizon zou kunnen gaan stralen, en die zelf ook een alternatief zou kunnen bieden voor het communisme of bolsjevisme dat in die dagen grote successen boekte.

Eén van de meest opvallende intellectuelen
Tegen deze horizon van katholieke vernieuwing is Titus Brandsma ongetwijfeld één van de meest opvallende intellectuelen. Hij heeft zich in verschillende fases van zijn leven met de meest uiteenlopende aspecten van de Katholieke Vernieuwing beziggehouden: de sociale leer van de Kerk, esthetische opvattingen, liturgische vernieuwing, mystiek en religieuze ervaring en met name de vroomheidsgeschiedenis van de Nederlanden, journalistiek en onderwijs.

Voor Brandsma geldt de vraag die voor de bredere beweging van de Katholieke Vernieuwing geldt: in hoeverre sluit de geestelijke vernieuwing die op deze verschillende terreinen gezocht wordt aan bij culturele, religieuze en maatschappelijke ontwikkelingen buiten een katholieke context? Is er wel zoiets mogelijk als een katholieke moderniteit? En wat heeft zij in een moderne seculiere context te betekenen?

Karmelitaanse roeping als uitgangspunt
Uitgangspunt van de intellectuele biografie is dat Brandsma’s karmelitaanse roeping de sleutel vormt van de veelheid aan intellectuele en sociale activiteiten. Dit karmelitaanse aspect geeft een heel eigen kleur aan zijn opvattingen over de genoemde thema’s en de wijze waarop hij zich daarvoor inzette.

Al heel vroeg in zijn opleiding werd zijn geestelijke zoektocht gekenmerkt door een ontembare hervormingsdrang van de Nederlanse Karmelprovincie. In Hubertus Driessen o.carm ontmoette hij een inspirator, vriend en medestander voor deze eerste grote intellectuele roeping. De karmel-orde moest weer een rol van betekenis gaan spelen in kerk en samenleving. Samen met Driessen beoogde hij een intellectueel reveil van de orde die zo haar maatschappelijke rol op zich zou kunnen nemen.

Brandsma’s intellectuele ontwikkeling
Brandsma ontwikkelt zich in de eerste jaren van zijn intellectuele ontwikkeling tweeledig: een verdieping van de karmelitaanse spiritualiteit door studie van Teresa van Avila – om zo te zeggen contemplatie, en de interesse in het intellectueel debat over sociologische theorieën (Antoine Pottier) en met de Sociale Leer van de Kerk. Een neerslag hiervan vinden Cornet en Bocken in artikelen voor het Katholiek Sociaal Weekblad. De vraag die Brandsma bezighoudt is hoe kan de kerk met haar spirituele boodschap alle lagen van de bevolking aan kan spreken en op een hoger plan kan brengen?

Contemplatie én actie
De zoektocht naar een vernieuwde verhouding van contemplatie én actie zal een sleutel zijn waarmee Titus als intellectuele gestalte in beeld gebracht wordt. In de jaren die volgen zal hij dit thema steeds opnieuw vervolgen en ook in Teresa van Avila begint hij iemand te zien die een contemplatieve actie voorstond, zoals nog in zijn laatste boek dat grotendeels in de gevangenis van Scheveningen tot stand gekomen is.

In de intellectuele biografie zal ook worden nagegaan in hoeverre Titus Brandsma in deze contemplatieve actie de geestelijke binnenkant van de katholieke vernieuwing zag – door de studie van teksten, toespraken en brieven – maar ook: waar hij zelf zich zag staan op de grens van karmel-orde, kerk, maatschappij en universiteit.

Bronnen die voor de biografie geraadpleegd zijn onder andere:

  • Uitgebreide en gedetailleerde programmatische teksten als de Dies-rede over het Godsbegrip en de tekst Carmelite Mysticism
  • Series min of meer bij elkaar horende artikelen in het Katholiek Sociaal Weekblad en De Voorhoede
  • Collegereeksen die Titus Brandsma gaf
  • Veel kleinere en grotere publicaties over de meest uiteenlopende onderwerpen
  • Stapels kranten-artikelen en
  • Uitvoerige correspondentie

Inigo Bocken heeft voor het boek toegang tot alle gepubliceerde en ongepubliceerde werken van Titus Brandsma via de archieven van het Nederlands Carmelitaans Instituut in Boxmeer.

De intellectuele biografie zal worden uitgereikt op de 100e verjaardag van de Radboud Universiteit.

Nieuws:
Unieke vondst: onbekende artikelen Titus Brandsma over sociale problematiek

Meer informatie over de intellectuele biografie van Titus Brandsma?
Neem contact op met Inigo Bocken